Dobór oleju silnikowego. Czy marka ma znaczenie?

Olej silnikowy jest najważniejszym płynem eksploatacyjnym wykorzystywanym w każdym pojeździe napędzanym jednostką spalinową. Od jego jakości oraz parametrów pracy zależy nie tylko trwałość samochodu czy maszyny roboczej, ale także koszt jej eksploatacji. Olej może też przesądzić o awaryjności silnika oraz przewidywanym czasie jego użytkowania. Wybór odpowiedniego oleju jest jedną z istotniejszych decyzji, jakie musi podjąć właściciel pojazdu.

Dlaczego stosowanie odpowiednio dobranego oleju silnikowego jest niezbędne?

Stosowanie odpowiedniego oleju silnikowego to najlepszy sposób na ochronę wszystkich układów mechanicznych, które pracują pod dużymi obciążeniami. Właściwe smarowanie może znacznie przedłużyć żywotność jednostki napędowej czy przekładni, a także  uchronić przed kosztownymi usterkami i pogorszeniem osiągów. Dopasowany do specyfiki konkretnego silnika oraz terminowo wymieniany olej jest jednym z najważniejszych elementów wpływających na możliwości pojazdu, w którym jest wykorzystywany. Wszystkie zaniedbania związane ze stosowaniem środka smarnego o innych parametrach niż zalecane przez producenta silnika lub nadmierne wydłużanie okresów między jego zmianami bardzo szybko odbijają się na stanie jednostki napędowej, w krótkim czasie doprowadzając do poważnych i nawarstwiających się zniszczeń – podkreśla przedstawiciel firmy MA-TA, specjalizującej się w hurtowej sprzedaży środków smarnych do pojazdów oraz maszyn i urządzeń.

Rolą każdego środka smarnego jest przede wszystkim wyeliminowanie tzw. suchego tarcia, a więc sytuacji, w której powierzchnie ruchomych elementów silnika lub przekładni bezpośrednio stykają się ze sobą. Powstające w takim przypadku tarcie prowadzi do znacznego wzrostu temperatury, a także przyspieszonego ścierania się materiału. Oddzielające się przy tym drobiny metalu dostające się między poruszające się części zwiększają skalę zniszczeń, przyczyniając się do żłobienia nowych rys, co w przypadku silnika wpływa na obniżenie sprawności oraz zwiększenie oporów podczas pracy. Niekorzystny wpływ na trwałość ma także obciążenie cieplne, ponieważ zbytnio rozgrzany metal jest bardziej podatny na zużycie zmęczeniowe, a więc pojawianie się mikropęknięć i ubytków materiału. Wysoka temperatura powoduje także, że podzespoły łatwiej ulegają uszkodzeniom mechanicznym i odkształceniom, ponieważ stają się bardziej plastyczne.

Tarcie powstające w silniku w dużej mierze wynika z tego, że współpracujące ze sobą powierzchnie są w mikroskali bardzo nieregularne i składają się wielu nierówności. Różnice między najwyższymi a najniższymi punktami oraz ich ilość są określane jako tzw. chropowatość. Rolą środka smarnego jest wypełnienie zagłębień i pokrycie ich warstwą, która będzie grubsza niż wysokość najwyższych występów. W sytuacji, w której olej wytwarza taką barierę nazywaną filmem olejowym na obu powierzchniach tarcie suche, które jest tak niekorzystne dla trwałości silnika, będzie zastępowane tarciem płynnym („mokrym”). Zachodzi ono między cząsteczkami oleju, który jest przystosowany do tego, by lepiej radzić sobie z powstającą w tym procesie energią. By jednak olej silnikowy lub przekładniowy mógł dobrze wypełniać swoją funkcję, musi spełniać kilka podstawowych warunków co do stopnia przylegania do powierzchni, odporności temperaturowej oraz charakterystyki pracy.

Najważniejsze cechy oleju silnikowego

Kluczową właściwością każdego oleju jest lepkość, która oznacza jego zdolność do radzenia sobie z powstającym tarciem wewnętrznym, a jednocześnie do niwelowania pojawiających się oporów. Lepkość oleju ma związek z jego gęstością, a więc możliwością jego  rozpływania się po wszystkich smarowanych powierzchniach w określonej temperaturze, a także z przyleganiem do poszczególnych elementów. Oleje silnikowe mogą mieć różną lepkość w zależności od potrzeb określanych przez producenta jednostki napędowej. W przypadku olejów silnikowych jest ona oznaczana dwoma parametrami – lepkością w warunkach zimowych oraz lepkością letnią np. 15W-40. Jest to istotne, ponieważ pokazuje, jak zachowuje się olej w konkretnym przedziale temperatur i na ile jest w stanie pozostawać płynnym, gdy są one niskie, co gwarantuje dobre i szybkie docieranie do całej smarowanej powierzchni, a także jak będzie zachowywać się w wysokich temperaturach.

Poza lepkością największe znaczenie ma klasa jakościowa oleju. Jest ona określana według standardów europejskich (ACEA – Stowarzyszenie Europejskich Producentów Pojazdów) albo amerykańskich (API – Amerykański Instytut Naftowy). W klasyfikacji API oleje są oznaczane za pomocą liter charakteryzujących typ zasilania silnika – „S” dla benzyny oraz „C” dla diesla. Druga część kodu to oznaczenie jakości oleju za pomocą kolejnych liter alfabetu. W klasyfikacji ACEA oznaczenia typu to „A” dla benzyny „B” dla diesla „C” dla olejów nisko- i średniopopiołowych dla aut z filtrem DPF oraz „E” dla silników diesla w autach ciężarowych. Jakość jest oznaczana kodem liczbowym, którego pierwsza pozycja określa pozycję w klasyfikacji, a dwie kolejne jej wersję przez podanie roku, w którym ją wprowadzono. Warto pamiętać, że oleje muszą być dobierane według klasyfikacji jakościowej określanej przez producenta silnika, dotyczy to zwłaszcza nowoczesnych i zaawansowanych technologicznie jednostek napędowych.

Do podstawowych parametrów oleju należy także jego rodzaj. Ze względu na rodzaj bazy wykorzystywanej do produkcji oleje można podzielić na syntetyczne, mineralne lub półsyntetyczne. Oleje mineralne są stosowane głównie w starszych i bardziej wyeksploatowanych jednostkach napędowych. Zmodyfikowaną wersją oleju mineralnego jest olej półsyntetyczny, w którym znajduje się znaczna ilość bazy syntetycznej, choć wbrew nazwie nie jest to aż 50%. Mieszanka tego rodzaju zachowuje zalety olejów mineralnych, jeśli chodzi o starsze silniki, jest jednak pozbawiona części ich wad, przede wszystkim ma lepszą odporność na starzenie. Oleje syntetyczne są zdecydowanie lepiej dostosowane do nowoczesnych silników, znakomicie znosząc wyższe obciążenia termiczne.

Dlaczego to, jaka firma wyprodukowała olej, ma znaczenie?

Olej silnikowy jest skomplikowaną kompozycją różnych składników, które są dobierane tak, by razem tworzyły mieszankę spełniającą wymogi konkretnego zastosowania. Połączenie bazy syntetycznej lub mineralnej uzyskiwanej w efekcie przerobu ropy naftowej z odpowiednimi dodatkami pozwala na poprawę właściwości zarówno, jeśli chodzi o proces smarowania, jak i odporność na warunki, w których on zachodzi. Dodatki wprowadzane do oleju mają za zadanie zmniejszać ilość powstających efektów spalania oleju oraz wytrącających się szlamów i osadzających nagarów. Powinny ponadto poprawiać przyleganie środka smarnego do powierzchni, m.in. redukując tarcie graniczne, które pojawia się wówczas, gdy film olejowy ma niewystarczającą grubość i wierzchołki chropowatości poruszających się powierzchni mają ze sobą kontakt. W oleju silnikowym znajdują się także dodatki, które mają przeciwdziałać zatarciu tam, gdzie występują szczególnie duże naciski mechaniczne między powierzchniami. Istotne jest również ograniczanie pienienia się oleju, które niekorzystnie wpływa na jego właściwości smarne. Liczy się obecność inhibitorów korozji zmniejszających ryzyko niszczenia struktury metalu. Dodatki muszą także zmniejszać utlenianie się oleju.

Przygotowanie oleju, który będzie spełniał wszystkie wymagania producenta silnika, zapewni właściwe smarowanie oraz nie będzie zbyt szybko zmieniał swoich parametrów pracy, wymaga bardzo dobrego zaplecza badawczego i dostępu do najnowocześniejszych laboratoriów, jak również technologii produkcji. Opracowywanie i modyfikacje składu są trudne i kosztowne, jednak przekładają się na parametry gotowego produktu. Decydując się na wybór konkretnego oleju, najrozsądniej będzie więc szukać producentów, którzy dysponują możliwościami wytwarzania olejów o najwyższej jakości. Firmy, które mają największy potencjał, jeżeli chodzi o wprowadzanie środków smarnych zapewniających uzyskiwanie najlepszych efektów to marki z wieloletnią tradycją popartą wieloma udanymi wyrobami gwarantującymi ograniczanie zużycia silnika oraz utrzymującymi osiągi silników na możliwie wysokim poziomie. Wśród firm, które cieszą się znakomitą opinią, znajdują się m.in. działające od 1903 roku amerykańskie Texaco, obecny na rynku od 75 lat niemiecki Ravenol, czy francuski Motul, którego początki sięgają 1853 roku.

Warto pamiętać, że olej o właściwych parametrach i dobrym składzie, który spełnia odpowiednie normy jakościowe to najprostszy sposób na przedłużenie czasu możliwej eksploatacji silnika oraz zmniejszenie kosztów napraw. Olej od renomowanego producenta nie tylko właściwe zabezpieczy silnik, ale także umożliwi uzyskiwanie dobrych osiągów, jeżeli chodzi o poziom spalania oraz uzyskiwaną moc, niwelując opory powstające przy pracy jednostki napędowej.