Jak pomóc dziecku w koncentracji uwagi?

Rodzicielstwo jest piękne, ale jednocześnie bardzo trudne. Komunikacja z małym człowiekiem wygląda zupełnie inaczej niż z osobą dorosłą. Zanim mózg dziecka rozwinie się na tyle, by możliwa była dłuższa rozmowa na konkretny temat, musi minąć trochę czasu. Dziecku trzeba też zapewnić warunki do prawidłowego rozwoju funkcji poznawczych, do których zalicza się również zdolność koncentracji uwagi.

Prawidłowy rozwój koncentracji uwagi u dziecka

Zdolność świadomego skupienia uwagi na wybranym bodźcu, np. czyjejś mowie, konkretnym widoku lub na czynności nie jest człowiekowi wrodzona. Jednocześnie umiejętność koncentracji jest nam niezbędna do wykonywania choćby najprostszych zadań w codziennym życiu. Bez niej nie moglibyśmy bezpiecznie pokroić pomidorów, dotrzeć do pracy, a nawet umyć zębów. Jednak rozwój uwagi jest rozłożony w czasie, podobnie jak chociażby umiejętność myślenia przyczynowo-skutkowego.

Najmłodsze dzieci nie mają zdolności do świadomej koncentracji. Dysponują uwagą mimowolną, którą przyciągają intensywne bodźce zewnętrzne, np. migające światełka czy głośne dźwięki. Nie są też w stanie utrzymać uwagi na jakiejś czynności (nawet na najlepszej zabawie) dłużej niż 5 minut do kwadransa. Dopiero po 3 roku życia u dzieci zaczyna rozwijać się uwaga dowolna, umożliwiająca celowe skupianie się na jakiejś czynności. Przyjmuje się, że trzy- i czterolatki mogą skoncentrować się na zabawie do ok. 20 minut, ale na mniej angażujących zadaniach o połowę krócej. Czas uwagi wydłuża się dwukrotnie u dzieci pięcio- i sześcioletnich. Dla malca, który trafia do szkoły podstawowej, utrzymanie uwagi na 45-minutowych lekcjach wciąż jest nie lada wyzwaniem. Dlatego zajęcia w najmłodszych klasach powinny być jak najbardziej urozmaicone.

Kiedy dziecko nie uważa na lekcjach

Wciąż często przychodzą do nas rodzice, którzy od nauczycieli usłyszeli, że ich dziecko jest „niedobre”, bo na lekcjach wierci się i kręci, przeszkadza, nie wykonuje poleceń, zadaje pytania niezwiązane z omawianym tematem, a zamiast wykonywać zadania, bawi się przyborami szkolnymi itd. Niestety, wielu nauczycieli szkolnych ma doskonałe przygotowanie przedmiotowe, ale nie pedagogiczne. Moim zdaniem nie ma niedobrych dzieci. Oczywiście, przytoczone zachowania są niepożądane na lekcji i przeszkadzają w realizacji programu nauczania. Nie wynikają jednak ze złośliwości dziecka, ale z problemów o podłożu neurologicznym lub emocjonalnym, najczęściej właśnie z deficytów koncentracji uwagi. Aby je wyeliminować, trzeba poświęcić małemu człowiekowi trochę więcej czasu i pracy – przekonuje ekspert z Centrum Terapii Dzieci i Młodzieży w Mińsku Mazowieckim.

Zdolność koncentracji uwagi różni się u każdego człowieka. Kto nie zna niecierpliwego dorosłego, który wiecznie się spieszy, nie pozwala rozmówcy dokończyć myśli, często porzuca rozpoczęte zadania? Takie zachowania zdarzają się z resztą każdemu i tylko w nielicznych przypadkach mogą świadczyć o poważniejszych zaburzeniach, związanych zazwyczaj z zaniedbaniami w dzieciństwie. Różnice w zdolności skupienia się u dzieci wynikają z rozmaitych czynników znajdujących się w dziecku lub w jego otoczeniu. Zdarza się, że do problemów z koncentracją uwagi przyczyniają się uwarunkowania genetyczne, zaburzenia związane z przebytymi chorobami lub spowolniony rozwój funkcji poznawczych. Jednak źródłem kłopotu może być też napięta atmosfera w domu, skłonność do silnego przeżywania emocji, chaotyczne otoczenie, a nawet zmęczenie czy niewłaściwa dieta.

Trening koncentracji uwagi dziecka

Problemy z koncentracją uwagi u dziecka warto potraktować jak wyzwanie. Zdolność koncentracji można bowiem wzmacniać i rozwijać. Służą temu rozmaite ćwiczenia, które na początku dziecko wykonuje z pedagogiem lub psychologiem, później w domu z rodzicami, a wreszcie samodzielnie. Znalezienie odpowiedniej drogi terapii wymaga najpierw ustalenia źródła problemu i postawienia diagnozy. Najłatwiejsze zadanie stoi przed dziećmi, u których kłopoty z koncentracją występują samodzielnie. W nielicznych przypadkach badania psychologiczne pokazują, że niezdolność do koncentracji jest objawem złożonego zespołu zaburzeń.

Rodzice mogą pomóc dziecku jeszcze przed rozpoczęciem profesjonalnego treningu. Najważniejsze jest uporządkowanie przestrzeni życiowej malucha – w sensie dosłownym i przenośnym. Po pierwsze pokój dziecka i dom czy mieszkanie powinny być uporządkowane; bałagan i nadmiar kolorowych, ruchomych ozdób, a także hałas – wszystko to utrudnia dziecku skupienie się. Po drugie trzeba zadbać o… rutynę. Dziecku łatwiej będzie przywyknąć np. do odrabiania lekcji, jeśli czynność ta będzie odbywała się codziennie w tym samym czasie i miejscu. Po trzecie niezbędna jest konsekwencja. Jeśli wasza pociecha ma przywyknąć do mycia zębów dwa razy dziennie po kilka minut, nie pozwalajcie na odstępstwa od tej reguły. Codziennie, rano i wieczorem, spędzajcie z malcem czas właśnie na myciu zębów – i tylko na myciu zębów.