Zadania adwokata w postępowaniu karnym

Adwokat wykonuje wiele zadań i czynności, od udzielania porad prawnych i wydawania opinii po reprezentowanie klienta przed sądem. Jego praca najczęściej kojarzy się z funkcją obrońcy w postępowaniu karnym, ale to nie jedyna rola, jaką może odgrywać. Pomoc adwokata na ogół jest niezbędna do możliwie pomyślnego dla klienta rozstrzygnięcia sprawy. Z naszego artykułu dowiesz się, jakie są zadania adwokata w postępowaniu karnym.

Adwokat, czyli nie tylko obrońca oskarżonego

Jednym z zadań adwokata w postępowaniu karnym jest oczywiście obrona oskarżonego, czyli podejmowanie wszelkich możliwych, zgodnych z prawem działań na jego korzyść. Głównym celem adwokata jest dowiedzenie niewinności oskarżonego, a jeśli wina została jednoznacznie udowodniona – uzyskanie jak najkorzystniejszego wyroku. Każdej osobie oskarżonej o przestępstwo możliwość obrony przed sądem w sprawie karnej gwarantuje Konstytucja RP. Oskarżony może bronić się sam (wyjątek stanowią sprawy przed sądem okręgowym jako sądem I instancji dotyczące zbrodni lub sytuacje, w których oskarżony jest pozbawiony wolności), ale na ogół korzysta z usług adwokata, który reprezentuje go przed sądem. Musi natomiast mieć obrońcę, jeśli sam jest niepełnoletni, głuchy, niemy lub niewidomy, istnieje uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności, stan jego zdrowia psychicznego pozwala wątpić w samodzielną i rozsądną obronę, albo wtedy, gdy sąd uzna to za konieczne z uwagi na inne okoliczności utrudniające obronę.

Adwokat może zostać obrońcą wskutek autonomicznej decyzji osoby oskarżonej. Może też stać się obrońcą z urzędu na podstawie decyzji sądu. Dzieje się tak w sytuacji, w której oskarżony dowiedzie, że nie jest w stanie ponieść kosztów działalności obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. Powołanie obrońcy z urzędu następuje również wtedy, gdy istnieje obowiązek posiadania obrońcy, a osoba oskarżona sama takiego nie wyznaczy.

Oskarżony w postępowaniu sądowym może mieć maksymalnie 3 obrońców. 

Rola adwokata w postępowaniu karnym nie ogranicza się do działania na rzecz osoby oskarżonej. Może on także reprezentować interesy osoby podejrzanej, czyli takiej, która usłyszała już zarzuty, ale wobec niej nie wystosowano jeszcze aktu oskarżenia i nie wszczęto postępowania sądowego.  

Adwokat może być też pełnomocnikiem osoby pokrzywdzonej, która w postępowaniu sądowym występuje w roli oskarżyciela posiłkowego. Jego zadanie polega w takiej sytuacji na wspieraniu działań prokuratora.

Adwokat może uczestniczyć w sprawie karnej zanim faktycznie się ona zacznie. W jaki sposób? W wielu sytuacjach zgłaszają się do niego ludzie pokrzywdzeni czy po prostu mający wiedzę o popełnionym przestępstwie. Adwokat często pomaga takim osobom poprzez sporządzenie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Oczywiście nie tylko on jest do tego uprawniony, ale taka interwencja prawna z jego strony zwiększa szansę na odpowiednią reakcję ze strony organów ścigania. Jeśli prokuratura odmawia wszczęcia śledztwa, to adwokat może złożyć zażalenie na taką decyzję. 

Niezależnie od tego, przez kogo powołany jest adwokat i czyje interesy reprezentuje, jego rola w sprawie karnej za każdym razem jest bardzo istotna. Od momentu podpisania stosownego upoważnienia ma on pełny wgląd we wszystkie akta na każdym etapie postępowania i może podejmować wszelkie czynności na rzecz swojego klienta przewidziane w Kodeksie postępowania karnego.

Jakie konkretnie działania podejmuje adwokat w postępowaniu przygotowawczym?

Pierwszym etapem każdej sprawy karnej jest postępowanie przygotowawcze. Adwokat może odgrywać w nim bardzo istotną rolę, przede wszystkim jako obrońca osoby podejrzanej. Jego podstawowym zadaniem jest więc ustalenie odpowiedniej taktyki obrończej. Adwokat ma prawo uczestniczyć w podstawowych czynnościach, takich, jak przesłuchanie podejrzanego, świadków lub biegłego. Jego zadaniem jest również uczestnictwo w ewentualnych oględzinach, wizji lokalnej czy eksperymentach procesowych. Adwokat może też składać wnioski dowodowe lub o przeprowadzenie konkretnych czynności procesowych. W sytuacji, w której prokurator wnioskuje o tymczasowy areszt dla osoby podejrzanej, adwokat bierze udział w postępowaniu aresztowym. Jeżeli sąd podejmie decyzję o zastosowaniu środka zapobiegawczego w postaci aresztu, to adwokat może złożyć zażalenie na takie postanowienie. Do jego zadań należy także sporządzanie pism, wniosków i zażaleń dotyczących innych środków zapobiegawczych, takich, jak zatrzymanie czy poręczenie majątkowe. W przypadku niebudzącej wątpliwości winy osoby oskarżonej adwokat może dodatkowo uzgodnić wymiar kary z prokuratorem. W innych okolicznościach do jego zadań należy sporządzenie wniosku o umorzenie lub warunkowe umorzenie postępowania.

Adwokat w postępowaniu przygotowawczym może występować także jako pełnomocnik osoby pokrzywdzonej. W takiej sytuacji również ma prawo uczestniczyć w czynnościach procesowych i składać wnioski dowodowe. Gdy prokurator umarza postępowanie, to zadaniem adwokata jest wówczas sporządzenie i złożenie zażalenia na taką decyzję. Jeśli osoba pokrzywdzona wyraża chęć bycia oskarżycielem posiłkowym, to adwokat składa odpowiedni wniosek. W przypadku uzyskania takiego statusu adwokat odgrywa bardzo ważną rolę, polegającą na sporządzeniu subsydiarnego aktu oskarżenia. Jako pełnomocnik osoby pokrzywdzonej zostaje więc drugim oskarżycielem, którego zadaniem jest możliwie silne wspieranie i wzmacnianie działań prokuratora. W zależności od specyfiki sprawy dobry adwokat jest w stanie nawet w pewnym sensie zastąpić prokuratora. Podstawą do tego jest oczywiście dobrze przygotowany akt oskarżenia, najlepiej poparty dodatkowymi dowodami – wyjaśnia adwokat Filip Tohl z Kancelarii Adwokackiej Adwokat Filip Tohl w Gorlicach.

Rola adwokata w postępowaniu sądowym

Po wniesieniu aktu oskarżenia w sprawie karnej następuje postępowanie sądowe, w którym adwokat może być obrońcą osoby oskarżonej lub pełnomocnikiem oskarżyciela posiłkowego. W pierwszym przypadku podczas rozprawy przede wszystkim ustosunkowuje się on w imieniu klienta do aktu oskarżenia. Poza tym składa wnioski dowodowe, powołuje świadków i przedstawia dowody przemawiające na korzyść osoby oskarżonej, włączając w to opinie biegłych. Ma też prawo do przesłuchiwania oskarżonego i zadawania mu pytań. Analogiczne działania podejmuje w stosunku do świadków. Adwokat dba również o prawidłowy przebieg procesu, choćby poprzez wnoszenie sprzeciwu do sądu wobec pytań zadawanych osobie oskarżonej i świadkom przez prokuratora lub pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego.  Do jego zadań należy dodatkowo przygotowywanie odpowiednich pism i wniosków. W zależności od sytuacji mogą to być np. wnioski o dobrowolne poddanie się karze czy o umorzenie lub warunkowe umorzenie postępowania. Ważnym zadaniem i polem do popisu dla adwokata jest oczywiście wygłoszenie mowy końcowej, w której podsumowuje on przebieg postępowania, podkreśla argumenty i dowody przemawiające na rzecz klienta oraz raz jeszcze wnioskuje o korzystny dla niego wyrok.

Jeśli chodzi o rolę adwokata jako pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego, to jest ona analogiczna do roli prokuratora. Na początku rozprawy adwokat odczytuje subsydiarny akt oskarżenia, który ma dodatkowo poprzeć i uzasadnić ten sformułowany przez prokuratora. Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego również przedstawia dowody świadczące o winie osoby oskarżonej, w tym opinie biegłych. On także ma prawo do przesłuchiwania i przepytywania świadków oraz wnoszenia sprzeciwu wobec pytań zadawanych przez obrońcę oskarżonego. Dodatkowo pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego może złożyć wniosek o zadośćuczynienie lub odszkodowanie dla osoby pokrzywdzonej. Jego zadaniem jest oczywiście także wygłoszenie mowy końcowej, w której nie tylko eksponuje on dowody świadczące o winie oskarżonego, ale też wnosi o wymierzenie mu konkretnej kary.

Co może zrobić adwokat po zapadnięciu wyroku?

Aktywność adwokata nie kończy się wraz z zapadnięciem wyroku. Jeśli klient jest z niego niezadowolony, to adwokat może skorzystać ze środków odwoławczych w postaci zażalenia, apelacji czy kasacji. Takie samo prawo przysługuje zresztą pełnomocnikowi oskarżyciela posiłkowego. W przypadku, gdy postępowanie zostało umorzone, adwokat może też złożyć wniosek o jego wznowienie.

W jaki jeszcze sposób adwokat może pomóc osobie już skazanej? Choćby poprzez sporządzanie wniosków o odroczenie wykonania kary, przerwę w jej wykonaniu, jej warunkowe zawieszenie lub odbycie w formie dozoru elektronicznego. Często wykorzystywanym środkiem jest także wniosek o warunkowe przedterminowe zwolnienie. Adwokat może dodatkowo w uzasadnionych przypadkach złożyć wniosek o odszkodowanie za bezpodstawne aresztowanie.

Jak widzisz, adwokat w sprawie karnej ma naprawdę dużo do zrobienia. Niezależnie od roli, w jakiej występuje, ważne jest, by dysponował odpowiednim doświadczeniem, umiejętnościami i wiedzą. Jego sprawne działanie w toku postępowania karnego może wiele ułatwić, a nieraz nawet uchronić przed niepomyślnym dla klienta rozstrzygnięciem. Dobry adwokat to przede wszystkim taki, który robi wszystko, co możliwe, a nawet więcej na korzyść swojego mocodawcy. I to jest jego główne zadanie w każdej sprawie, nie tylko karnej.