Zachowek – kto, kiedy i na jakich zasadach może się o niego ubiegać?

Zachowek jest instytucją prawa spadkowego, stanowiącą narzędzie dla członków najbliższej rodziny spadkodawcy służące dochodzeniu ich praw. Ze względu na często występującą zawiłość spraw o zachowek, liczbę okoliczności faktycznych i prawnych, które mają znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a które muszą zostać wykazane i udowodnione przez uprawnionego, wskazana jest wcześniejsza konsultacja z adwokatem. Czym jest zachowek? Komu i na jakich zasadach przysługuje? Skąd się biorą trudności w jego uzyskaniu?

Adwokat Aleksandra Skalska mówi: Spadkodawca, jako właściciel zgromadzonego za swojego życia majątku ma pełne prawo rozrządzić nim w całości lub w części na wypadek śmierci, niekonieczne na rzecz osób uprawnionych do zachowku, niemniej w takiej sytuacji osoby te będą miały roszczenie do spadkobiercy, a w określonych sytuacjach także do innych osób o pokrycie należnego im zachowku na zasadach określonych w Kodeksie cywilnym.

Czym jest zachowek?

Zachowek jest prawem przysługującym najbliższym członkom rodziny spadkodawcy. Ma zabezpieczyć ich sytuację majątkową w przypadku, w którym ten ostatni sam należycie by o nią nie zadbał, powołując w drodze testamentu do całości lub części spadku inne osoby. Rozwiązanie to w mniejszym lub większym stopniu ogranicza swobodę testowania, prowadząc do tego, że określona część majątku spadkodawcy trafi do członków jego najbliższej rodziny, niezależnie od jego woli.

Zapewnienie określonemu kręgowi członków najbliższej rodziny spadkodawcy możliwości domagania się zachowku uzasadnia się przede wszystkim troską o to, aby nie zostali oni pokrzywdzeni, zwłaszcza że czasem przyczyniają się do powstania lub powiększenia majątku spadkowego. Podaje się również argument o moralnym obowiązku wspierania rodziny, w tym poprzez pozostawienie jej korzyści ze spadku.

Zachowek stanowi niejako zadośćuczynienie za to, że osoba której on przysługuje nie doszła do spadkobrania na mocy testamentu bądź ustawy i jest on wyrażony jako ułamek w udziale osoby uprawnionej do jego dochodzenia, który by jej przypadał w drodze dziedziczenia ustawowego.

Komu przysługuje zachowek? Jaka jest wysokość zachowku?

Uprawnionymi do zachowku są małżonek, zstępni (dzieci i wnukowie) oraz rodzice (jeśli zmarły nie miał dzieci). Zobowiązanym zaś do zadośćuczynienia roszczeniu o zachowek jest przede wszystkim spadkobierca testamentowy zaś w ograniczonych sytuacjach zapisobierca windykacyjny oraz obdarowany, czyli osoba która otrzymała od spadkobiercy darowiznę.

Wysokość zachowku wynosi ułamkową część udziału spadku. Małoletnim uprawnionym oraz osobom trwale niezdolnym do pracy przysługuje 2/3, zaś pozostałym uprawnionym przypada ½ wartości udziału spadkowego, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.

Zobrazujmy to przykładem: mężczyzna przekazał w testamencie cały majątek swojej aktualnej partnerce. Pozostawał jednak formalnie w związku małżeńskim z kobietą, z którą miał dwójkę niepełnoletnich dzieci. W takiej sytuacji żona może się ubiegać o ½ ze „swojego udziału”, natomiast dzieci o 2/3 z udziału, który by im przypadał w spadku, gdyby nie testament nie został przez niego sporządzony.

Zaznaczyć należy, iż w sytuacji, w której jako ustawowy spadkobierca zostaliśmy uwzględnieni w testamencie, ale uzyskane w ten sposób wzbogacenie nie pokrywa pełnej wysokości zachowku, mamy prawo dochodzenia jego uzupełnienia.

Przed ubieganiem się o zachowek, warto doradzić się doświadczonego w postępowaniu spadkowym adwokata, który będzie w stanie profesjonalnie poprowadzić sprawę, w ocenie niektórych osób może to być zbędne, bo zasady przyznawania zachowku wydają się im proste, jednakże należy pamiętać, że istnieją od nich wyjątki, a ich nieznajomość może prowadzić ostatecznie nawet do przegranej w sądzie.