Różnice między umową o pracę a umową cywilnoprawną w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego

Zgodnie z prawem pracownicy w Polsce mogą legalnie świadczyć pracę na podstawie umowy o pracę bądź też umów cywilnoprawnych. Ta pierwsza jest regulowana kodeksem pracy, drugie – kodeksem cywilnym. Teoretycznie umowy te łatwo od siebie odróżnić, w praktyce jednak nierzadko zdarza się, że umowa o dzieło lub umowa zlecenia noszą cechy umowy o pracę. Jak w takich sprawach orzekał Sąd Najwyższy?

Jakie cechy wyróżniają umowę o pracę według Sądu Najwyższego? 

Charakterystyczne cechy wyróżniające umowę o pracę na tle umów cywilnoprawnych zostały wyraźnie przedstawione w kodeksie pracy, orzecznictwie i piśmiennictwie prawniczym. Należą do nich:

• dobrowolność i wzajemność zobowiązania;
• odpłatność;
• osobisty charakter świadczenia pracy;
• podporządkowanie pracownika pracodawcy;
• ciągłość świadczenia pracy;
• odpowiedzialność za działania pracowników spoczywająca na pracodawcy.

Ponadto artykuł 22 kodeksu pracy wyraźnie mówi, że „przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę”.

Z punktu widzenia pracodawcy zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną może przynieść wiele korzyści, w tym finansowych. Warto jednak pamiętać, że jeśli umowa zlecenia lub o dzieło zostanie zawarta w celu obejścia przepisów, będzie nieważna, lepiej więc skorzystać z usług doradztwa z zakresu prawa pracy przed podjęciem takiej decyzji. Zgodnie bowiem z orzecznictwem Sądu Najwyższego decydujący jest sposób wykonywania umowy, a nie jej nazwa.

Jeśli więc cechy umowy o pracę mają charakter przeważający, pracę realizowaną na podstawie umowy cywilnoprawnej można zakwalifikować jako stosunek pracy. Jeśli natomiast w stosunku prawnym cechy stosunku pracy nie przeważają, o rodzaju umowy decyduje zgodny zamiar stron i cel umowy oraz okoliczności towarzyszące jej zawieraniu.

Kryteria ustalania stosunku pracy wg Sądu Najwyższego 

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego ustalenie, czy umowa cywilnoprawna nosi w istocie cechy umowy o pracę, zależy od wielu kryteriów, których lista nie jest zamknięta. Jeśli więc pracownik – po konsultacji z prawnikiem, np. z Kancelarii Prawa Pracy i BHP Witolda Drozdowskiego – rozważa wystąpienie do sądu o ustalenie istnienia stosunku pracy, musi udowodnić m.in. że świadczy pracę osobiście, w określonym miejscu i czasie, w sposób ciągły, z nastawieniem na staranne działanie, a nie osiągnięcie rezultatu i że pracodawca udostępnia mu środki do pracy oraz lokal, w którym praca jest wykonywana.