Czym jest decoupage?

Jeżeli wyszlibyśmy od podstawowego znaczenia francuskiego czasownika decouper (wycinać), to moglibyśmy nazwać decoupage wycinanką. Jest w tym ziarno prawdy, bo ta technika zdobnicza polega na wycinaniu różnych motywów graficznych z papieru lub serwetek i naklejaniu ich na drewno, ceramikę, metal i tworzywa sztuczne. Ostateczny efekt zależy od precyzji wykonania i od użycia odpowiednich preparatów. Zapraszamy do poznania tajników techniki decoupage.

Jeżeli chcemy zrozumieć, czym tak naprawdę jest decoupage, musimy sięgnąć do historii, do początków ozdabiania przedmiotów codziennego użytku papierem.

Kto wynalazł „sztukę biedaków”?

Wynalezienie i pierwsze zastosowania techniki decoupage miały miejsce ponad 1000 lat temu. Jak łatwo zgadnąć sztuka decoupage najwcześniej i najsilniej rozwinęła się w miejscu, w którym wynaleziono i udoskonalono technologię produkcji papieru, czyli w Chinach. W XVII w. decoupage stał się popularny we Włoszech, a w następnie w całej Europie. Włoscy stolarze opanowali nową technikę i wykorzystywali ją do zdobienia własnych wyrobów na wzór niezwykle popularnych mebli z Chin. Stopniowo zarzucono chińskie wzornictwo na rzecz wykorzystania reprodukcji (kopii) dzieł lokalnych artystów. W efekcie decoupage zyskał nieco pogardliwe miano „sztuki biedaków”, czyli tych, których nie było stać na zamówienie oryginalnych płócien. 

Jednocześnie technika decoupage stała się tak popularna wśród dobrze urodzonych pań, że uprawiano ją nawet na dworach królewskich. Najbieglejsi wykonawcy cieszyli się sławą artystów na równi z malarzami. Co ciekawe, do ozdabiania mebli i ekskluzywnych przedmiotów toaletowych stosowane były nie tylko kopie, ale też oryginalne dzieła rysunkowe i malarskie. Decoupage w takim wydaniu nie był w żadnym razie „sztuką biedaków”, lecz rozrywką możnych tego świata.

Czy decoupage to inna nazwa „techniki serwetkowej”?

Nowy rozdział w historii decoupage otworzyła masowa produkcja papieru z celulozy. Gdy do powszechnego stosowania weszły serwetki papierowe, ich użyteczność szybko została dostrzeżona przez wielbicieli techniki decoupage. Cieniutkie, łatwe w naklejaniu i maskowaniu niedoskonałości wzory z serwetek szybko zyskały wielką popularność. Serwetki przyczyniły się do renesansu zainteresowania techniką decoupage. Mimo to znawcy tematu dystansują się wobec nich, a nawet twierdzą, że „technika serwetkowa” nie ma wiele wspólnego z prawdziwym decoupage.

Na pierwszy rzut oka wydaje się, że spór jest sztuczny. Jednak w praktyce różnice są naprawdę duże. Na czym polegają, wyjaśnia specjalista ze Sklepu Plastycznego 24, oferującego materiały i narzędzia do decoupage i rękodzieła: – Stosowanie serwetek jest łatwe i nie wymaga dużych umiejętności rysunkowych czy graficznych. Jednak za każdym razem korzystamy z czegoś, co opracował ktoś inny. Naszym wkładem twórczym jest kompozycja: odpowiednie ustawienie i połączenie różnych gotowych wzorów. W przypadku klasycznego decoupage od podstaw opracowujemy własne wzory: rysujemy i malujemy (ręcznie lub w programach graficznych), a następnie wycinamy i naklejamy. Wybór jednej z dwóch metod jest kwestią indywidualną. Natomiast nie podlega dyskusji fakt, że „technika serwetkowa” pozwala osiągnąć zdumiewająco piękne efekty. Poza tym, jeżeli komponujemy wieloelementowe kolaże, to trudno takim pracom odmówić miana prawdziwej twórczości.

Do decoupage możemy wykorzystać wydruki komputerowe, grafiki wycięte z książek i gazet, własne rysunki i obrazy. Praca z grubszym papierem jest znacznie trudniejsza niż z serwetkami. Wymaga wstępnego nawilżenia i bardzo starannego nasączania klejem.

Należy podkreślić, że celem techniki decoupage jest takie naklejanie papieru na ozdabiane przedmioty, aby wzór wyglądał jak namalowany. Do uzyskania efektu malarskości często potrzeba wielu warstw bezbarwnego lakieru: nakładamy je do momentu wytworzenia jednolicie gładkiej powierzchni.

Materiały i narzędzia do decoupage

Jakie narzędzia? Jakie materiały i w jakiej ilości? To pytania, które nurtują osoby zamierzające rozpocząć swoją przygodę z techniką decoupage. Oto minimalistyczny zestaw materiałów i akcesoriów:

• przedmiot do ozdabiania – może to być jakiś stary mebel, dzbanek, butelka, deseczka czy metalowe naczynie lub specjalny przedmiot do ozdabiania z drewna, styropianu czy akrylu,
• pędzle, wałki, nożyczki, papier ścierny – płaskie i szerokie (zależnie od wielkości ozdabianego przedmiotu) pędzle do podkładu i lakieru, cienkie pędzelki do odręcznego tworzenia wzorów i korekt, wałek i pędzel gąbkowy (do tapowania szablonów i transferowania wydruków), nożyczki precyzyjne do wycinania papieru, papier ścierny do szlifowania powierzchni ozdabianej i kolejnych warstw lakieru,
• farby i lakier – farby akrylowe do wykonania tła (podmalówki) oraz lakier akrylowy szybkoschnący do pokrycia gotowej kompozycji,
• klej – najlepiej specjalny klej do decoupage, ale może być też klej wikolowy, a nawet rozbite z wodą białko jaja kurzego – dostępne są preparaty łączące funkcje kleju i lakieru,
• dodatkowe media – patyna, grunty, werniksy, perełki w płynie, preparaty do transferu obrazów, do spękań i preparaty pozłotnicze – będą bardzo przydatne po opanowaniu podstaw techniki decoupage,
• serwetki, wydruki, szablony – papiery i serwetki do decoupage, wydruki z drukarki laserowej (z atramentowej mogą ulegać rozmyciu) do naklejania i transferu, papier, wycinki z gazet (lub całe gazety) oraz szablony do tapowania farbą akrylową.

Szablony i technika transferu bardzo wzbogacają możliwości decoupage. Szczególnie ciekawe efekty można uzyskać przy ornamentach, ale udaje się też z powodzeniem transferować rysunki i zdjęcia.

Technika decoupage w 4 krokach

Po skompletowaniu materiałów, narzędzi i preparatów, możemy przystąpić do ozdabiania. Prezentujemy cztery najważniejsze etapy, których nie można pominąć w pracy techniką decoupage:

1. przygotowanie podłoża – bardzo ważne jest oczyszczenie, wyrównanie (szlifowanie papierem ściernym o wysokiej granulacji, np. P180 lub P240), a następnie zagruntowanie podłoża: najlepiej zrobić to przy użyciu gruntu (gesso malarskie, w przypadku przedmiotów z metalu farba podkładowa) lub rozcieńczonej gruntem białej farby, a następnie pomalować farbą o odpowiednim kolorze i wygładzić papierem ściernym – te zabiegi zapewnią trwałość podłoża i ułatwią naklejanie papieru,
2. przygotowanie grafik do naklejenia lub transferu – należy wyciąć wybrane detale, a następnie „na sucho” rozmieścić je na ozdabianym przedmiocie, aby skontrolować efekt i nanieść korekty – serwetki po wycięciu rozdzielamy i pozostawiamy tylko cieniutką warstwę z nadrukiem, natomiast wydruki na papierze ksero lub wycinki z gazet będziemy musieli dobrze nawilżyć, aby uzyskały odpowiednią plastyczność,
3. naklejanie lub transfer – przykładamy grafikę w wybranym miejscu i nanosimy klej, aż do całkowitego nasączenia i równego przyklejenia papieru do podłoża – w przypadku transferu należy nałożyć służący do tego celu preparat na podłoże i na wydrukowaną grafikę, przyłożyć papier do podłoża, przykryć folią i dłońmi lub wałkiem malarskim rozprasowywać od środka do brzegów, kolejnym etapem jest suszenie, a następnie moczenie papieru i tzw. kulanie (złuszczanie) go palcami,
4. lakierowanie – ostatni etap to wykonywane kolejno czynności lakierowania lakierem bezbarwnym, szlifowania papierem ściernym i ponownego lakierowania – czynności powtarzamy aż do uzyskania całkowicie gładkiej powierzchni.

Oczywiście „po drodze” możemy stosować szablony, użyć preparatów do wytworzenia spękań czy patyny do postarzania przedmiotów. Modne przetarcia w stylu vintage możemy uzyskać np. przy użyciu kawałka świecy. Po nałożeniu warstwy farby podkładowej rysujemy świecą wybrane miejsca, a następnie malujemy farbą w innym kolorze. Po wyschnięciu farby przecieramy ją delikatnie papierem ściernym w miejscach, w których nanieśliśmy wosk: wierzchnia warstwa łatwo odchodzi i odsłania farbę podkładową. To tylko jeden z licznych trików, które pozwalają uzyskać interesujące efekty zdobnicze.

Decoupage jest techniką, która pozwala uzyskać świetne efekty przy stosunkowo niewielkim nakładzie pracy. Może być formą relaksu, treningiem kreatywności, ale także pełnoprawną działalnością artystyczną.