Co to jest diagram udźwigu wózka widłowego i jak go czytać?

Jeżeli sądzić po ilości poradników i filmów instruktażowych, odczytywanie diagramów jest zmorą dla wielu zdających egzaminy UDT na wózki widłowe. Jeszcze większym problemem jest to, że błędna interpretacja diagramu może prowadzić do groźnych wypadków, których następstwem są straty materialne, utrata zdrowia, a nawet życia. Wyjaśniamy, jak czytać diagram, żeby uniknąć niebezpiecznych sytuacji.

Czytanie diagramu udźwigu wózka widłowego nie jest skomplikowane – wystarczy powieść palcem po liniach lub odczytać odpowiedni wiersz z tabeli. 

Gdzie szukać diagramu udźwigu wózka widłowego? 

Zanim zajmiemy się interpretacją diagramu udźwigu wózka widłowego, warto odpowiedzieć na banalne, lecz w praktyce bardzo istotne pytanie: gdzie znajduje się diagram właściwy dla konkretnego wózka. 

– Diagram udźwigu musi koniecznie znaleźć się w dokumentacji wózka – mówi specjalista z firmy Nikoalex. – Diagram w postaci naklejki lub tabliczki znamionowej umieszczany jest także na wózku – najczęściej tak, aby był dobrze widoczny dla operatora maszyny. 

Tabliczki z diagramami udźwigu łatwo rozpoznać po używanym przez wielu producentów rysunku widły, której ładunkiem są dane liczbowe. Dzięki nim operatorzy nie muszą uczyć się na pamięć parametrów poszczególnych wózków, co mogłoby prowadzić do licznych błędów w ocenie udźwigu. 

Jakie dane zawiera diagram udźwigu wózka widłowego i jak je czytać?  

Możemy spotkać się z wieloma formami prezentacji parametrów udźwigu wózków widłowych. Z punktu widzenia operatorów, szczególnie tych poczatkujących, najprostsze do odczytania są tabele, natomiast najwięcej problemów sprawiają wykresy. Niezależnie od formy prezentacji, każdy diagram udźwigu wózka widłowego zawiera trzy typy danych:  

• odległość środka ciężkości ładunku od czoła wideł (C) – w praktyce jest to wyrażona w milimetrach odległość środka ładunku od czoła wideł: zasada ta dotyczy ładunków o regularnych kształtach (najczęściej prostopadłościennych) i równomiernie rozłożonym ciężarze, w przypadku których środek geometryczny pokrywa się ze środkiem ciężkości, 

• wysokość podnoszenia (H) – wyrażona w milimetrach wysokość, na którą wózek może podnieść ładunek, 
• ciężar ładunku (Q) – wyrażona w kilogramach waga ładunku. 

Powiązanie tych trzech rodzajów danych, pozwala uzyskać odpowiedź na pytanie o to, na jaką wysokość można bezpiecznie unieść ładunek o określonej masie, którego środek ciężkości znajduje się w określonej odległości od czoła wideł. Aby to zrobić, wystarczy odczytać stosowny wiersz w tabeli lub znaleźć na wykresie punkt przecięcia trzech linii: linii wysokości podnoszenia, ciężaru ładunku i odległości środka ciężkości ładunku od czoła wideł. Znając ciężar i wymiary ładunku, łatwo ustalimy wysokość, na którą możemy go bezpiecznie unieść. Jeżeli znamy wymiary ładunku i wysokość, na którą musimy unieść ładunek, przy użyciu diagramu łatwo określimy maksymalną, bezpieczną wagę ładunku. 

Czym różni się udźwig maksymalny od udźwigu nominalnego i udźwigu zredukowanego? 

Aby zrozumieć, skąd wzięły się diagramy udźwigu wózków widłowych i dlaczego są tak ważne, trzeba nauczyć się odróżniać trzy typy udźwigu: 

• udźwig maksymalny – zgodnie z nazwą jest to największa dopuszczalna masa ładunku (wyrażana w kilogramach), jaką jest w stanie unieść konkretny model wózka, 
• udźwig nominalny – maksymalna masa ładunku, którą dany wózek jest w stanie bezpiecznie unieść na wysokość określoną przez producenta, przy zachowaniu nominalnej odległości środka ciężkości ładunku od czoła wideł (w przypadku wózków o udźwigu do 999 kg jest to 400 mm, przy udźwigu 1000-4999 jest to 500 mm, a dla wózków o udźwigu 5000-10000 kg odległość od czoła wideł wynosi 600 mm), 
• udźwig zredukowany – maksymalna masa ładunku, którą wózek jest w stanie bezpiecznie unieść w sytuacji, gdy środek ciężkości ładunku znajduje się w większej niż nominalna odległości od czoła wideł lub został uniesiony na wysokość wyższą, niż ta określona przez producenta dla udźwigu nominalnego.    

Diagramy udźwigu wózków widłowych pozwalają na łatwe i szybkie określenie udźwigu zredukowanego. Nazwa udźwig zredukowany wynika z redukcji udźwigu maksymalnego w związku z przeniesieniem środka ciężkości całego układu, jaki tworzy wózek wraz z ładunkiem. Nie wnikając w zawiłości oddziaływań fizycznych (w interesującym nas przypadku m.in. dźwigni dwustronnej), wystarczy powiedzieć, że podnosząc ładunek i odsuwając go od czoła wideł, musimy redukować udźwig, czyli masę ładunku, aby zachować bezpieczeństwo pracy.  

Czym grozi błędna interpretacja diagramu udźwigu? 

Następstwem błędnego odczytania diagramu udźwigu lub zlekceważenia zawartych w nim wartości może być utrata stateczności zakończona przewróceniem się wózka. Konsekwencje są fatalne: straty materialne, utrata zdrowia, a nawet życia przez operatora czy inne osoby uczestniczące w zdarzeniu. 

Należy pamiętać, że nawet przy zachowaniu zaleceń diagramu udźwigu, wózek może utracić stateczność. “Klasyczną” sytuacją, jednym z poważniejszych błędów operatorów, jest przewożenie ładunku na uniesionych widłach i przy wysuniętym maszcie: wystarczy zachwianie na wyboju, nagły podmuch wiatru czy gwałtowne hamowanie, aby wywrócić wózek. Do zaburzeń stateczności może dojść także na skutek gwałtownie wykonanego skrętu, przewożenia ładunku o nieregularnym kształcie (trudnym do zlokalizowania środku ciężkości) czy pokonywania wzniesień. Zagrożenie wywróceniem się dotyczy wszystkich rodzajów wózków widłowych, w tym szczególnie wózków wysokiego składu.  W ich przypadku nawet relatywnie niewielkie przeciążenie może zakończyć się utratą stateczności i poważnym wypadkiem.